YAŞAMIMIZDAKİ SÜRAT
1- Hareket
2- Yörünge
3- Sürat
4- Hareket Çeşitleri
5- Hareket Enerjisi


YAŞAMIMIZDAKİ SÜRAT :

1- Hareket :
Bir cismin sabit kabul edilen bir noktaya göre zamanla yer değiştirmesine hareket denir. Cismin hareketi sırasında seçilen sabit noktaya başlangıç noktası veya referans noktası denir.
Bir cismin hareketli olup olmadığı seçilen başlangıç noktasına göre belirlenir. Cisim bir noktaya göre hareketli iken başka bir noktaya göre hareketsiz olabilir.
Evrende bulunan bütün cisimler hareketlidir. (Seçilen başlangıç noktaları ayarlanarak bütün cisimler hareketli olarak gözlenebilir).

Örnek :

• Otobüs içinde oturan yolcular, otobüs hareket halinde iken birbirlerine göre
hareketsizken, dışarıdan bakan bir gözlemciye, ağaca ya da yere göre hareketlidirler.
• Dünya üzerinde bulunan insanlar, Dünya’yı hareketsiz olarak görürler. Uzaydan Dünya’ya bakan gözlemci Dünya’nın hareket ettiğini gözleyebilir.
• Güneş, Samanyolu Galaksisi etrafında dolandığı için Güneş’te hareketlidir.

2- Yörünge :
Bir cismin hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir. Cismin yaptığı hareketin çeşidi, yörüngesine göre belirlenir.
• Cismin yörüngesi düz ya da doğru şeklinde ise cismin yaptığı harekete doğrusal hareket denir.
• Cismin yörüngesi eğri şeklinde ise cismin yaptığı harekete eğrisel hareket denir.
• Cismin yörüngesi daire şeklinde ise cismin yaptığı harekete dairesel hareket denir.





Doğrusal Hareket Eğrisel Hareket Dairesel Hareket

SORU :

1- Uçaktan atlayan paraşütçülerin yeryüzüne doğru hareket etmesini sağlayan nedir?
2- Paraşütçünün yere düşünceye kadarki sürati hakkında ne söylenebilir?
3- Paraşütün açılması, paraşütçünün hareketini nasıl etkilemiştir?

1. Etkinlik : Neler Öğrenmiştik? (Çalışma Kitabı – 32)
Amaç : Ünite ile ilgili önceki yıllarda öğrenilen kavramların hatırlanmasının
sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen kavramlar, kavram haritasında uygun yerlere yazılır.

2. Etkinlik : Nereden, Nereye, Nasıl Geldim? (Çalışma Kitabı – 11)
Amaç : Öğrencilerin ünitenin başındaki ve sonundaki durumlarını karşılaştırarak
kendilerini değerlendirmelerini sağlamak. Ayrıca ünite ile ilgili ön bilgilerini hatırlayarak bu ünitede ne öğrenmek istediklerini ve öğrenmek istediklerine nasıl ulaşacaklarını belirlemek.
Yapılacaklar : • Çalışma kitabının 1. ünitesinde sayfa 11’deki 2. etkinlikteki tablo
kullanılır.
• Çizelgenin 1. bölümündeki sorular üniteye başlamadan cevaplandırılır.
• Ünitenin işlenişi sırasında neyi, ne kadar öğrendiklerinin farkına varmaları için 2. bölümdeki sorular cevaplandırılır.

3- Sürat :
Hareketli bir cismin belirli bir yolu ne kadar zamanda aldığını gösteren büyüklüğe sürat denir.
Bir cismin hareketi süresince aldığı toplam yolun, cismin toplam hareket süresine bölümüne sürat denir.
Bir cismin birim zamandaki aldığı yol miktarına sürat denir.
Bir cismin süratini, o cisme etki eden kuvvet etkiler.

NOT :

 1- Bir cismin sürati, cismin sadece cismin hareket süresine bağlı değildir. Hareketini daha kısa sürede bitiren cisim daha hızlı değildir. Cisimlerin süratleri karşılaştırılırken sadece zaman değil, zaman ve cismin aldığı yol değerlendirilir.
2- Rüzgarın süratini ölçmek için kullanılan araçlara anemometre denir.

4- Hareket Çeşitleri :

a) Düzgün Doğrusal Hareket (DDH) (Sabit Hızlı = Süratli Hareket) (SHH) :
Bir cismin sürati hareketi süresince değişmeyip sabit kalıyorsa ve cisim bir doğru boyunca hareket ediyorsa cismin yaptığı bu harekete düzgün doğrusal hareket veya sabit süratli (hızlı) hareket denir.
Sabit süratli harekette;
• Cisim eşit sürelerde eşit yollar alır.
• Cismin sürati hareketi boyunca değişmeyip sabit kalır.



Yol – Zaman Grafiği :
Hareketli, hareketi süresince eşit sürelerde eşit yollar alır ve bu nedenle sürati sabittir.
Hareketlinin yol – zaman grafiğinden sürati bulunur. Grafikten seçilen her hangi bir noktanın zaman ve yol eksenlerini kestiği noktalar bulunur. Bu noktalara karşılık gelen değerler sürat formülünde yerine yazılarak sürat hesaplanır.

Sürat – Zaman Grafiği :
Hareketli, hareketi süresince eşit sürelerde eşit yollar alır ve bu nedenle sürati sabittir. Zaman değişse bile sürat değişmez.
Hareketlinin sürat – zaman grafiğinden aldığı yol bulunur. Sürat – zaman grafiğinin altında kalan alan hareketlinin aldığı yolu verir.

b) Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket (DHDH) :
Bir cismin hızı hareketi süresince eşit zamanlarda eşit miktarlarda artıyorsa ve cisim bir doğru boyunca hareket ediyorsa cismin yaptığı bu harekete düzgün hızlanan doğrusal hareket denir.
Düzgün hızlanan doğrusal harekette;
• Cismin sürati eşit sürelerde eşit miktarlarda artar.

c) Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket (DYDH) :
Bir cismin hızı hareketi süresince eşit zamanlarda eşit miktarlarda azalıyorsa ve cisim bir doğru boyunca hareket ediyorsa cismin yaptığı bu harekete düzgün yavaşlayan doğrusal hareket denir.
Düzgün yavaşlayan doğrusal harekette;
• Cismin sürati eşit sürelerde eşit miktarlarda azalır.




1. Etkinlik : En Süratli Kim? (Ders Kitabı – 59)
Amaç : Öğrencilerin alınan yol ve geçen zaman değişkenlerini kullanarak hareketli
varlıkların süratlerini kontrollü bir deneyle yorumlamalarını sağlamak.
Yapılacaklar : • Araştırma sorusu sorulur.
Burcu, Mert ve Ali’den hangisi en süratli?
• Problemin çözümü için önerilerde bulunulur.
– Okul bahçesinde belirlenen mesafeyi en kısa sürede koşan en süratlidir.
– Farklı mesafeleri en kısa sürede koşan en süratlidir.
• I. Aşama;
Problemi Çözmek İçin;
– Okul bahçesinde 30–40 m’lik bir mesafe belirlenir.
– Bir kişi bu mesafeyi koşma süresini kronometre ile ölçer.
– Veriler deftere kaydedilir.
Koşan Öğrenciler Alınan Yol Geçen Zaman


– Kimin en süratli olduğuna nasıl karar verilir?
– Farklı mesafeler koşulsaydı en süratli olan nasıl belirlenirdi?
– En süratli olanın belirlenmesinde sadece zaman bakmak yeterlidir.
• II. Aşama;
Problemi Çözmek İçin Plan;
– Okul bahçesinde her öğrencinin koşması için 10, 20, 300 m’lik mesafeler belirlenir.
– Bir kişi 10 m’yi, bir kişi 20 m’yi, bir kişi 30 m’yi en kısa sürede koşmaya çalışır.
– Bir kişi bu mesafeleri koşma sürelerini kronometre ile ölçer.
– Veriler deftere kaydedilir.
Koşan Öğrenciler Alınan Yol Geçen Zaman

– Alınan yol ve geçen zaman kullanılarak kimin en süratli olduğuna karar verilmesi istenir.
– Verilere bakılarak en süratlinin kim olduğuna bu şekilde karar verilemez.
– Çizelgeye yeni bir sütun eklenir ve alınan yolun zaman bölünmesi istenir. Aynı işlem birinci aşama içinde gerçekleştirilir.
– En süratli olan kişi, aldığı yolun zamana bölünmesi sonucu en büyük olan kişidir.

3. Etkinlik : Bisiklet Yarışı (Çalışma Kitabı – 33)
Amaç : Öğrenilen bilgilerin yeni durumlara uygulanmasının sağlanması.
Yapılacaklar : • İki farklı durumla ilgili olarak verilen sorular cevaplandırılır.
• Birinci durumda yalnızca zaman değeri, kimin süratli olduğunu hesaplamak için yeterli değildir, alınan yolların da verilmesi gerekir.
• İkinci durumda süratin hesaplanması için zaman ve yolun bilinmesi, zamanı ölçmek içinde kronometre (saat) ve yolu ölçmek için de metrenin kullanılması gerekir.
4. Etkinlik : Birim Evimiz (Çalışma Kitabı – 33)
Amaç : Yol, zaman ve sürat birimleri arasındaki ilişkinin kavranmasının sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen boşluklar doldurulur.
• Sürat biriminin, yol ve zamana göre ifade edileceği gözlenir.

5. Etkinlik : Süratleri Bulalım (Çalışma Kitabı – 34)
Amaç : Sürat hesaplanmasının sağlanması.
Yapılacaklar : • Sorulardaki varlıklara ait yol ve zaman ifadelerinin kullanılarak sürat
değerleri hesaplanır.

6. Etkinlik : Sürat Çizelgesi (Çalışma Kitabı – 34)
Amaç : Süratin, çizelgede verilen yol ve zaman ifadeleri dikkate alınarak
hesaplanmasının sağlanması.
Yapılacaklar : • Farklı birimler kullanılarak verilen değerlerden sürat hesabı yapılır.

2. Etkinlik : Grafik Çizelim (Ders Kitabı – 61)
Amaç : Öğrencilerin alınan yol ve geçen zaman değerleri arasındaki ilişkinin grafik
kullanılarak gösterilmesinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Etkinlikteki metin okutulur.
• Yol ve zaman değerlerini gösteren çizelge incelenir.
• Yol ve zaman doğru orantılıdır.
• Üçüncü saat sonunda alınan yol tahmin edilmeye çalışılır.
300 km yol alır.
• Üçüncü saat sonunda sürat tahmin edilmeye çalışılır.
Sabit.

NOT :

1- Sürat – zaman ve yol – zaman grafikleri, hareketle ilgili verilmeyen bir değer hakkında yorum yapılmasını sağlar.

7. Etkinlik : Grafik Çizelim (Çalışma Kitabı – 35)
Amaç : Grafik çizme becerilerinin yani verileri kaydetme ve işleme ile ilgili bilimsel
süreç becerilerinin geliştirilmesinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen çizelgeden faydalanılarak yol – zaman grafiği çizilir.
• Çizilen grafiklerden hangi aracın süratinin daha fazla olduğu belirlenir.
• Çizilen grafiklerden faydalanılarak sürat – zaman grafiği çizilir.

8. Etkinlik : Kedinin Hareketi (Çalışma Kitabı – 36)
Amaç : Yol – zaman grafiklerinin yorumlanmasının sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen grafikten faydalanılarak kedinin I, II ve III numaralı
bölgelerde hangi hareketi yaptığı belirlenir.
• Grafikten faydalanılarak zaman ve yol değerleri tabloya kaydedilir.


5- Hareket Enerjisi :
Hareket halindeki cisimlerin sahip oldukları enerjiye hareket enerjisi denir.
• Cisimler, sahip oldukları veya kazandıkları hareket enerjisi sayesinde hareket ederler.
• Cismin sürati hareket enerjisine bağlıdır ve doğru orantılıdır. Yani hareket enerjisi fazla olan cismin sürati de fazladır.
• Bir cisim, sahip olduğu hareket enerjisini bir başka cisme aktarabilir. Cismin sahip olduğu hareket enerjisini bir başka cisme aktarabilmesi için o cisme kuvvet uygulaması gerekir. Uygulanan kuvvet sayesinde cismin enerjisi aktarılabilir. (Kuvvet ve hareket enerjisi aynı kavramlar değildir).
• Cisim, kuvvet sayesinde hareket ettiği için cismin sürati de kuvvete bağlıdır. (Kuvvet ve hareket aynı kavramlar değildir).
• Hareket enerjisi fazla olan cismin sürati de fazladır ve sürati fazla olan cisim çarptığı cismi daha hızlı hareket ettirir. Bunun nedeni de cismin, çarptığı cisme daha fazla hareket enerjisi aktarmasıdır.

3. Etkinlik : Haydi Misketlerle Oynayalım (Ders Kitabı – 62)
Amaç : Hareket eden varlıkların enerjiye sahip olduklarının farkına varılmasının
sağlanması.
Yapılacaklar : • 8–10 adet bilye toplu olarak masanın üstüne konur.
• Başka bir bilye, durmakta olan bilyelere doğru gönderilir.
• Toplu halde duran bilyelerin hareketleri gözlenir.
• Hareketli cisimlerin sahip olduğu hareket enerjisi, cisim tarafından cismin çarptığı diğer cisimlere aktarılır ve diğer cisimler aldıkları hareket enerjisi ile hareket edebilirler.
• Sonuca Varalım Kısmında;
– Toplu duran bilyelerin durumundaki değişikliğin nedeni, hareketli bilyenin sahip olduğu hareket enerjisidir.

9. Etkinlik : Hareketli mi, Hareketsiz mi? (Çalışma Kitabı – 37)
Amaç : Hareket enerjisi kavramının pekiştirilmesinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Etkinlikte verilen resimler incelenir ve hareket enerjisine sahip olan
ve olmayan varlıklar belirlenir.
• 3–4–6 hareket enerjisine sahiptir.
• 1–2–5 hareket enerjisine sahip değildir.

Kendimizi Değerlendirelim : (Ders Kitabı – 63)

Hazırlayan:KAYSERİ MİTHATPAŞA İLKÖĞRETİM OKULU FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETMENİ MURAT ÜSTÜNDAĞ